Rüyaydı Deyip Geçmeyin, Size Bir Şeyler Fısıldıyor Olabilir! Rüya Nedir? Neden Rüya Görürüz?

Neden rüya gördüğümüz sorusu bilim adamlarını ve filozofları binlerce yıldır büyüler. Üstelik, rüyaların işleviyle ilgili bilimsel araştırmalara rağmen, bunu neden yaptığımıza dair hala sağlam bir cevabımız yok!  

Rüyalar hakkında pek çok şey belirsizliğini koruyor olsa da birçok uzman rüyaların amacı hakkında teoriler geliştirdi ve yeni deneysel araştırmalar daha fazla netlik sağladı… 

Rüya Nedir? 

Rüyalar, uyku esnasında yaşanan görüntüleri, düşünceleri ve duyguları kapsar. Rüyalar, olağanüstü yoğun ve duygusaldan çok belirsiz, kısacık, kafa karıştırıcı ve hatta sıkıcıya kadar değişebilir. Bazı rüyalar eğlenceli ve neşeliyken, diğerleri hüzünlü ve korkutucu olabilir. Ve bazen rüyalar net bir ifadeye sahipken, bazen hiçbir anlam ifade etmiyormuş gibi görünebilir. 

Rüya görme ve uyku hakkında pek çok bilinmeyen var, ancak bilim adamlarının bildiği en önemli şey, hemen hemen herkesin uyandığında hatırlasa da hatırlamasa da her gece yaklaşık iki saat rüya gördüğüdür. 

Bilim İnsanları Rüyaları Nasıl İnceler? 

Geleneksel olarak, rüya içeriği, rüyayı gören kişinin uyandığındaki öznel hatıralarıyla ölçülür. Ancak gözlem, bir laboratuvarda objektif değerlendirme yoluyla da gerçekleştirilebilir. 

Bir çalışmada, araştırmacılar, manyetik rezonans görüntüleme (MRI) modellerini kullanarak insanların gerçek zamanlı olarak hayal ettikleri şeyleri izleyebilen ilkel bir rüya içerik haritası bile oluşturdular. Harita daha sonra rüya görenlerin uyandıktan sonraki raporlarıyla desteklendi. 

Rüyaların Rolü 

Önde gelen rüya teorilerinden bazıları, rüya görmenin işlevinin aşağıdakileri yapmak olduğunu iddia eder: 

• Anıları birleştirmek 
• Duyguları işlemek 
• En derin arzuları ifade etmek 
• Potansiyel tehlikelerle yüzleşmek için pratik kazanmak 

Birçok uzman, belirli bir teoriden ziyade bu nedenlerin bir kombinasyonundan dolayı rüya gördüğümüze inanır. Ek olarak, birçok araştırmacı rüya görmenin zihinsel, duygusal ve fiziksel esenlik için gerekli olduğuna inanırken, bazı bilim insanları rüyaların gerçek bir amaca hizmet etmediğini öne sürer. 

Birçok farklı teoriye rağmen, sonuç olarak neden rüya gördüğümüz konusunda hala tek bir fikir birliği ortaya çıkmadı. 

Uykunun farklı evrelerinde rüya görmek de benzersiz amaçlara hizmet edebilir. En canlı rüyalar, hızlı göz hareketi (REM) uykusu sırasında gerçekleşir ve bunlar, hatırlama ihtimalimizin en yüksek olan rüyalardır. Hızlı göz hareketi olmayan (REM olmayan) uyku sırasında da rüya görürüz, ancak bu rüyaların daha az hatırlandığı ve daha sıradan içeriğe sahip olduğu bilinmektedir. 

Neden Rüya Görürüz? 

Bilim insanları arasında tam bir fikir birliği olamasa da neden rüya gördüğümüze dair öne çıkan başlıca bilimsel teorileri şöyle sıralayabiliriz: 

• Rüyalar Bilinçaltını Yansıtabilir 

Sigmund Freud’un rüyalar teorisi, rüyaların bilinçsiz arzuları, düşünceleri ve motivasyonları temsil ettiğini öne sürer. Freud’a göre, insanlar saldırgan ve cinsel içgüdüler gibi bastırılmış ve bilinçsiz özlemler tarafından yönlendirilir. 

Freud’un bu iddialarının birçoğu çürütülmüş olsa da araştırmalar, bir düşüncenin bastırılmasının, onun hakkında rüya görmeyle sonuçlanma eğiliminde olduğu, “rüya geri tepme teorisi” olarak da bilinen bir rüya geri tepme etkisi olduğunu öne sürüyor. 

Düşlerin Yorumu kitabında Freud, rüyaların “bastırılmış isteklerin kılık değiştirerek yerine getirilmesi” olduğunu yazmıştı. Ayrıca rüyaların iki farklı bileşenini tanımladı: açık içerik (gerçek görüntüler) ve gizli içerik (gizli anlamlar). 

Freud’un teorisi, rüya yorum ve tabirlerinin yükselişine ve popülaritesine katkıda bulundu. Araştırmalar, açık içeriğin bir rüyanın psikolojik önemini gizlediğini gösteremese de bazı uzmanlar rüyaların duyguların ve stresli deneyimlerin işlenmesinde önemli bir rol oynadığına inanıyor. 

• Rüyalar Rastgeleliklerin Bir Derlemesidir 

İlk olarak J. Allan Hobson ve Robert McCarley tarafından önerilen rüya görmenin aktivasyon-sentez modeline göre, beyindeki devreler REM uykusu sırasında aktive olur ve bu da amigdala ve hipokampusu bir dizi elektriksel uyarı yaratması için tetikler. Bu da rüya görürken ortaya çıkan rastgele düşüncelerin, görüntülerin ve anıların bir derlemesiyle sonuçlanır. Uyandığımızda ise aktif zihinlerimiz, tutarlı bir anlatı yaratmak için rüyanın çeşitli görüntülerini ve anı parçalarını bir araya getirir. 

Aktivasyon-sentez hipotezinde rüyalar, uyuyan zihne görünen ve uyandığımızda anlamlı bir şekilde bir araya getirilen rastgeleliklerin bir derlemesidir. Bu anlamda rüyalar, rüya göreni yeni bağlantılar kurmaya, faydalı fikirlere ilham vermeye veya uyanık yaşamlarında yaratıcı aydınlanmalar yaşamaya teşvik edebilir. 

• Rüyalar Hafızaya Yardımcı Olur 

Bilgi işleme teorisine göre rüyalar, gün boyunca topladığımız tüm anı ve bilgileri birleştirmemize ve işlememize izin verir. Bazı rüya uzmanları, rüya görmenin bu deneyimleri işlemenin bir yan ürünü, hatta aktif bir parçası olduğunu öne sürüyor. 

Rüya görmenin kendi kendini organize etme teorisi olarak bilinen bu model, hatıraların uyku sırasında pekişmesi nedeniyle rüyalar görmenin beyin nöral aktivitesinin bir yan etkisi olduğunu açıklar. Bu bilinçsiz bilginin yeniden dağıtımı sürecinde, hatıraların ya güçlendiği ya da zayıfladığı ileri sürülür.  Başka bir değişle, biz rüya görürken, faydalı hatıralar güçlenir ve daha az faydalı olanlar yok olur. 

• Rüyalar Yaratıcılığı Teşvik Eder 

Rüyalarla ilgili başka bir teori, rüya görmenin amacının sorunları çözmemize yardımcı olmak olduğunu öne sürer. Yani sınırsız, bilinçsiz zihnin, bilinçli dünyanın çoğu zaman boğucu gerçeklerinin yükünden kurtulurken, sınırsız potansiyelini elde ettiğinin altı çizilir. Aslında araştırmalar, hayal kurmanın yaratıcı düşüncenin etkili bir destekçisi olduğunu göstermiştir. 

Bilimsel araştırmalar ve anekdot niteliğindeki kanıtlar, birçok insanın ilham almak için hayallerine güvendiği gerçeğini desteklemektedir. Rüyalarınızda ortaya çıkan anılar ve fikirler arasında beklenmedik bağlantılar kurma yeteneği, genellikle yaratıcılık için özellikle verimli bir zemin olduğunu kanıtlar. 

• Rüyalar Hayatınızı Yansıtır 

Süreklilik hipotezi altında, rüyalar, bilinçli deneyimleri rüyalarına dahil ederek, bir kişinin gerçek hayatının bir yansıması olarak işlev görür. Rüyalar, uyanık yaşamın basit bir tekrarından ziyade, hafıza parçalarından oluşan bir yama işi olarak ortaya çıkar. 

Yine de araştırmalar, REM olmayan uykunun bildirimsel bellekle (daha rutin şeyler) daha fazla ilgili olabileceğini, hatırlanan REM rüyalarının ise daha duygusal ve öğretici anıları içerdiğini gösteriyor.  

“Bu teoriye göre, yeni öğrenme ve deneyimleri uzun süreli belleğe dahil etmenin bir parçası olarak, hatıralar rüyalarımızda amaçlı olarak parçalanabilir.”

Yine de anıların bazı yönlerinin neden hayatımızda az ya da çok öne çıkarıldığına dair pek çok cevaplanmamış soru var. 

• Rüyalar Hazırlar ve Korur 

Rüya görmenin ilkel içgüdü provası ve uyarlanabilir stratejiler olduğunu öne süren bu teori ise gerçek dünyadaki tehlikelerle yüzleşmek için kendimizi daha iyi hazırlamak için rüya gördüğümüzü öne sürer. Bir sosyal simülasyon işlevi veya tehdit simülasyonu olarak rüya, rüyayı gören kişiye önemli hayatta kalma becerilerini uygulamak için güvenli bir ortam sağlar. 

Uyuyan beyinlerimiz, bizi yaşamı tehdit eden ve/veya duygusal açıdan yoğun senaryolara hazırlamak için savaş ya da kaç mekanizmasına odaklanır: 

• Bizi takip eden birinden kaçmak 
• Bir uçurumdan aşağı düşmek 
• Kamusal alanda çıplak kalmak 
• Olmayacak yerde hissedilen acil tuvalet ihtiyacı 
• Final sınavına çalışmayı unutmak       gibi… 

Bu teori, bu becerileri rüyalarımızda uygulamanın veya prova etmenin, gerçek dünyadaki tehdit edici senaryolarla daha iyi başa çıkabilmemiz veya bunlardan kaçınabilmemiz için bize evrimsel bir avantaj sağladığını ileri sürer. Bu, neden bu kadar çok rüyanın korkutucu, dramatik veya yoğun içerikli olduğunu açıklamaya yardımcı olur. 

• Rüyalar Duyguların İşlenmesine Yardımcı Olur 

Duygusal düzenleme rüya teorisi, rüyaların işlevinin, uykunun güvenli alanında duygularımızı veya travmalarımızı işlememize ve bunlarla başa çıkmamıza yardımcı olmak olduğunu söylüyor. 

Araştırmalar, duyguların işlenmesinde rol oynayan amigdala ve bilginin yoğunlaştırılmasında ve kısa süreli bellekten uzun süreli hafızaya taşınmasında hayati bir rol oynayan hipokampüsün canlı, yoğun rüya görme sırasında aktif olduğunu göstermektedir. Bu, rüya görme, hafıza depolama ve duygusal işleme arasında güçlü bir bağlantı olduğunu gösterir. 

Bu teori, REM uykusunun duygusal beyin düzenlemesinde hayati bir rol oynadığını öne sürer. Ayrıca neden bu kadar çok rüyanın duygusal olarak canlı olduğunu ve duygusal veya travmatik deneyimlerin neden tekrarlama eğiliminde olduğunu açıklamaya da yardımcı olur. Araştırmalar, duyguları işleme yeteneği ile bir kişinin REM uykusu miktarı arasında bir bağlantı olduğunu da göstermiştir. 

İçerik benzerlikleri ve hayalperestler arasında paylaşılan ortak rüyalar, bağlantıyı geliştirmeye yardımcı olabilir. Araştırma ayrıca, rüyalarını başkalarıyla paylaşan insanlar arasında artan empatiye dikkat çekerek, rüyaların toplumu ve kişilerarası desteği teşvik ederek başa çıkmamıza yardımcı olabileceği başka bir yola işaret ediyor. 

Neden Rüya Gördüğümüzle İlgili Diğer Teoriler 

• Bir teori, rüyaların beynimizin uyku sırasında dış uyaranları (bir köpeğin havlaması, müzik veya bebek ağlaması gibi) yorumlamaya çalışmasının sonucu olduğunu iddia eder. 
• Başka bir teori, rüyaları açıklamak için bir bilgisayar metaforu kullanır ve rüyaların zihindeki dağınıklığı “temizlemeye” hizmet ettiğini ve beyni bir sonraki gün için tazelediğini belirtir. 
• Tersine öğrenme teorisi, unutmayı hayal ettiğimizi öne sürüyor. Beynimiz, hepsini hatırlayamayacak kadar çok olan hatıralar arasında binlerce sinirsel bağlantıya sahiptir ve rüya görmek, bu bağlantıları “budamanın” bir yoludur. 
• Sürekli aktivasyon teorisinde ise beynin düzgün çalışmasını sağlamak için uyurken de beyni aktif tutmaya çalıştığımız iddia edilir. 

Bu içerik de ilginizi çekebilir: Yalnızlıkla Nasıl Başa Çıkılır? 3 Çeşit Yalnızlık ve Başa Çıkma Yolları