Yazıda Neler Var?
Batı felsefi akımında evrenin oluşumu, tanrının varlığı ve insanın yaradılışı hakkında birçok farklı görüş bulunmaktadır. Bu görüşlere sahip insanlar semavi dinlere mensup kişilere göre oldukça farklı bir felsefi düşünceye sahiptir. Bilindiği üzere semavi dinler tek tanrı motifi üzerine kurulmuş ve tanrının evrenin sahibi olduğu görüşü hakimdir. Ancak bu durum semavi dinlerin dışındaki inanışlarda farklıdır. Ateizm, deizm, teizm ve agnostisizm gibi kavramlar bir inanç değildir. Aksine bu kavramlar bireylerin savunduğu felsefelere verilen isimlerdir. Tanrı, ruhani varlıklar, evren ve metafizik olayları inanç yerine akıl yoluyla açıklamayı kabul ederler.
İnsanoğlu, var olduğu ve evriminin zekâ yönünde gelişim gösterdiği ilk anlarından itibaren her zaman için bir yaratıcının varlığını sorguladı. Binlerce yıl süregelen bu sorgulamalarda yüzlerce farklı tanrı inanışına yönelim gösterdi. Bir dönem neredeyse her şeyin bir tanrısı vardı. Yemek yeme tanrısı, rüzgâr tanrısı ve hatta bereket tanrısı bile mevcuttu. Ancak bu durum semavi dinler aracılığıyla toplumların tek tanrı inancına geçmesiyle sona erdi.
Tarih boyunca inanç ve yaradılış üzerine savunulan görüşleri ikiye ayırabiliriz. Bir taraf evrenin, insanın ve gördüğümüz tüm yaşamın bir tanrı tarafından yaratıldığını savunur. Diğer kesim ise yaradılışın bir tanrı ile alakalı olmadığını, yaradılışı tesadüf olduğunu ve tanrı kavramının metafizik bir unsur olduğunu savunur.
Semavi dinlerin karşı cephesinde bulunan felsefi düşünce akımlarından en önemlileri ise şunlardır:
- Ateizm
- Deizm
- Teizm
- Agnostisizm
Peki dünya genelinde çok büyük kesimler tarafından kabul gören Ateizm, deizm, teizm ve agnostisizm nedir? Bu çok merak edilen sorunun cevabını yazımızın devamında bulabilirsiniz.
Ateizm Nedir?
Ateizm, tüm tanrıların, metafizik varlıkların, peygamberlerin, kutsal kitapların ve dinlerin reddedildiği; yaşamın ve insanın varoluşunu bu şekilde açıklanamayacağını savunan bir felsefi düşünce akımıdır. Yunanca tanrıya inanmak anlamına gelen ‘Theos’ kelimesinin başına ‘a’ harfi koyularak ‘tanrıya inanmamak’ kökeninden gelmektedir. Ayrıca bu felsefi görüşe inananlara ise ateist denmektedir. Ateist ise kelime kökeni olarak Fransızcaya dayanmaktadır.
Ateizmi felsefi yönden analiz etmek, bu düşünceyi anlamak için daha faydalı olacaktır. Felsefi açıdan ateizm, evreni yarattığı, yasalarını belirlediği, evrene herhangi bir şekilde müdahale ettiği kabul edilen doğaüstü bir varlığa inanmamak anlamına gelir. Bir bakıma teist tanrı inancına tepki olarak ortaya çıkmış demek mümkün.
Peki ateizme göre evren nasıl oluşmuştur? Bu sorunun yanıtını şu şekilde tanımlamak mümkün: Ateizm aslında bir kozmoteizmdir. Bilindiği üzere kozmoteizm düşüncesinde de evren yaratılmamıştır. Bu, ateizm düşüncesinde de aynıdır. Evrenin yaradılışında kesin kanıtlamalara gereksinim duymaz ateistler. Hatta çoğu zaman açıklanamayan noktaları da vardır yaşamın ve dünyanın. Fakat inançlılar ile aralarındaki farkı tam da bu noktada dile getirmektedir ateistler. Çünkü açıklamanın yapılamadığı yerde bir yaratıcıya bunu atfetmek yerine daha çok bilimsel araştırmaya yönelirler.
Ateizm, Türkçeye göre değerlendirildiğinde dilimize yabancı bir kelime olduğu görülür. Dilimize sonradan dahil olan bu kelimenin kullanımının yerine ‘ilhad’, ‘zındık’ gibi ifadelere yer verilmiştir. Günümüzde ise ateizm ve bu görüşü savunanlar için en sık telaffuz edilen kelime ise tanrı tanımazdır.
Ateizm anlayışının içerisinde savunulan bir başka görüş ise teorik ateizmdir. Yine bu anlayışta da tanrının varlığı reddedilir. Fakat bunun yanında birtakım deliller sunarak teizm inancının da çürütülmesi hedeflenir. Teistlerin tanrı inancı sahibi oldukları düşünüldüğünde teorik ateizmi mantıklı bir çerçeveye oturtmak mümkün.
Deizm Nedir?
Deizm, en eski felsefi inanç düşüncelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Tarihin kalıntıları irdelendiğinde deizmin Aristoteles’e kadar dayandığını belirtmek mümkündür. Aristoteles’in tanrıyı sorgulayan felsefi yapıtlarının olması bunun en önemli sebebidir. Onun savunduğu şu fikir, deizmin o tarihlere kadar dayandığının en büyük göstergesi: “Tanrı, alemin yaratıcısı olmayan, sadece ilk hareketi başlatan bir varlıktır.”
Deizmi ateizmden ayıran en büyük farkı, evrenin bir yaratıcısının olduğu ve bunun mükemmel bir varlık olduğudur. Deizme göre tanrı alemi yaratmakla kalmamış aynı zamanda da kusursuz bir işleyişi de sağlamıştır. Bu sebeple deistler tanrıyı bir sanatçı olarak betimlerler.
Deizm, tanrı inancı özelliğiyle birçok kişinin Müslümanlık ile karıştırılmasına sebep oluyor. Bu yanlış bir kanıdır. Evet, deistler de bir yaratıcıya inanır, fakat bu yaratıcının evreni kurarak misyonunu tamamladığını düşünür. Kuruluştan itibaren tanrının misyonu bitmiştir. Çünkü o her şeyi kusursuz olarak programlamıştır. Sonrasında peygamber ve kutsal kitaplar aracılığıyla evrene müdahale edebileceğini söylemek, tanrıya hakarettir.
Bu akımda tanrı dünyaya müdahale etmez. Ancak deizmde yer alan bazı görüşlere göre herhangi bir vahiy olmadan tanrını düzenine katkıda bulunmak mümkündür. Deistlerin özellikle Hristiyanlık öncesi felsefi düşünceye duydukları ilgi, bu kişilerin Sokrates ve Platon gibi düşünürler olduğunu iddia etmelerine sebep olur. Deistlere göre Sokrates ve Platon gibi kişiler tanrının varlığı düşüncesinin özüne ulaşmış ve en iyi ahlaki boyuta evrilmiş kişilerdir. Bu özellikleri sebebiyle tanrının yarattığı evrenin işleyişinde kısmi de olsa müdahaleleri olmuştur.
Teizm Nedir?
Tanrının varlığını kabul edenlerin görüşleri kendi içlerinde birkaç başlık altında ayrılıyor. Bu başlıklardan birisi de teizmdir. Teizm, günümüzde en sık rastlanan bir düşünce akımıdır. İslam, Hristiyan ve Yahudi inançlarına uygun düşen felsefi düşüncelere sahip olmaları bunun en belirgin sebebidir.
Teizm, yunanca olan ‘theos’ kelimesinden türemiştir. Özünde ‘Tanrı’ anlamına gelen bu kelime, genel olarak bir tanrının varlığına inanma demektir. Bu düşünceyi benimseyen kişilere ise ‘teist’ denmektedir. Teizmi kısaca şu şekilde anlatmak mümkün: Tanrı vardır ama din veya kutsal kitap yoktur. Çünkü tanrının mutlak ve sınırsız bir gücü vardır. Bu sebeple herhangi bir aracıya gerek duymaz. Böyle bir şeyin olacağını söylemek, tanrının kudretine hakarettir teizme göre.
Teizmin klasik anlayışına göre tanrı ezeli ve ebedi bir varlıktır. Varlığının özü kendisindedir. Tanrı her şeye gücü yeten ve her şeyi yaratan bir varlıktır. Aynı zamanda her yerde bulunan, gören ve işiten bir olgudur. Bu özellikleri göz önünde bulundurulduğunda aslında teizmin, semavi dinlere ne derece benzediğini görmek mümkün.
Agnostisizm Nedir?
Agnostisizm, köken olarak Yunancadan gelmektedir. Bu terim ‘bilmemek’ anlamı taşımaktadır. Agnostisizm düşünce akımı genellikle ateizm ile karıştırılıyor. Fakat ikisi de ayrı birer düşünce yapısıdır. Ateizm “Tanrı yoktur” derken, agnostisizm “Tanrı var mıdır yok mudur bilemeyiz” der. Yani tanrının varlığını topyekûn reddetmez.
Agnostisizm felsefi düşünce akımını benimseyen kişilere ‘agnostik’ ismi verilir. Agnostiklerin tanrıyı kolayca reddetmekten kaçınıyor olmaları bir tür şüphecilik ya da kararsızlık olarak nitelendirilir. Fakat agnostikler bunu reddeder. Çünkü onların savunduğu görüşe göre insan aklı tanrının varlığını ya da yokluğu idrak edebilecek yetiye sahip değildir.
Agnostisizmin ilk ortaya çıkışı İngiliz düşünür Thomas Huxley tarafından olduğu kabul görse de ilk Yunan çağ dönemlerinde bu felsefi düşüncenin kalıntılarını bulmak mümkündür. Özellikle stoacılık (şüphecilik) akımı ile örtüşen birçok yönü vardır. Stoacılar da yaşamın her alanına şüphe ile yaklaşırlar.
Agnostisizmin temel ilkesi hakikatlere ulaşmada dinlerin yetersiz olduğudur. Hakikate ulaşmak, ancak psişik gelişim ile mümkün olabilir.
Bu içerik de ilginizi çekebilir Testosteron Hormonu Hakkında, Nedir Bu Testosteron
